Sınıf gayretinden popülizme SYRIZA: Kaçınılması gereken bir örnek

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

LEFKOŞA – Dünya tarihinde 2000’li yılların sonu ve 2010’lu yıllar, dünya kapitalist sisteminde kıymetli sorunların ve krizlerin yaşandığı bir periyoda işaret ediyor. ABD’de mortgage piyasasının çöküşüyle tetiklenen 2008 global mali krizi, global iktisadın temellerini sarstı. Kriz süratle yayılarak birçok ülkede önemli bir sakinliğe yol açtı ve yaygın işsizliğe, mesken hacizlerine, tüketici ve iş itimadında keskin bir düşüşe neden oldu.

Aynı periyotta komşu Yunanistan tarihinin en ağır ekonomik krizlerinden birini yaşadı. Kriz, yüksek kamu borcu, büyük bütçe açığı ve Yunan iktisadında rekabet gücü eksikliği üzere faktörlerin bir ortaya gelmesiyle birlikte komşu ülkenin sosyoekonomik hayatını alt üst etti. Bu zayıflıklar, Yunan iktisadının kırılganlıklarını ortaya çıkaran ve aşağı istikametli bir ekonomik ezalar sarmalını tetikleyen 2008 global mali krizi ile daha da berbatlaştı.

Yunanistan’daki kriz, 2009 yılında yeni seçilen hükümetin ülkenin bütçe açığının daha evvel bildirilenden çok daha büyük olduğunu açıklamasıyla kritik bir noktaya ulaştı. Bu ifşaat, Yunan tahvillerine olan inancın kaybolmasına ve borçlanma maliyetlerinde keskin bir artışa yol açtı. Sonuç olarak, hükümet 2010 yılında Avrupa Birliği (AB) ve Memleketler arası Para Fonu’ndan (IMF) mali yardım istemek zorunda kaldı ve bu da bir dizi kurtarma programı ve kemer sıkma tedbirinin başlangıcı oldu.

KEMER SIKMA TEDBİRLERİ UYGULANDI, HALKIN SİYASETE İNANCI KAYBOLDU

Vergi artışları, harcama kesintileri ve yapısal ıslahatları içeren kemer sıkma tedbirleri, mali yardım karşılığında uygulandı. Fakat bu tedbirler tıpkı vakitte toplumsal huzursuzluğa, protestolara ve ekonomik sakinliğin derinleşmesine yol açtı. Yunan iktisadı kıymetli ölçüde daraldı, işsizlik arttı ve ömür standartları berbatlaştı.

Yunanistan’ın 2010’lardaki mali çöküşü karşısında, merkez sol ve sağ partiler, siyaset kurumuyla birlikte, kemer sıkma tedbirleri uygulama ve memleketler arası kreditörlerden kurtarma fonları arama stratejisi izledi. Mali disiplin ve yapısal ıslahatlar yoluyla ekonomiyi istikrara kavuşturmayı, kamu borcunu azaltmayı ve yatırımcı itimadını yine tesis etmeyi amaçladılar. Fakat bu siyasetler, kamu dalında kesintiler, vergi artışları ve artan işsizlikle sonuçlandığı için yaygın toplumsal hoşnutsuzluğa yol açtı. Tertip partilerinin yaklaşımı, Yunan halkının refahı yerine milletlerarası kreditörlerin çıkarlarına öncelik vermekle eleştirildi ve halkın siyaset kurumuna olan inancının kaybolmasına katkıda bulundu.

SYANSPISPOS’TAN SYRIZA’YA, YÜZDE 3’TEN İKTİDARA

Mali krizin patlak vermesine kadar oy oranı yüzde 3 bandında seyreden küçük bir parti olan ve daha sonra Radikal Sol Koalisyon’a (SYRIZA) dönüşen SYNASPISMOS, toplumsal hayal kırıklığını kısa müddette kayda bedel bir siyasi sermayeye dönüştüren parti olarak 2010’ların başlarında Yunanistan siyaset sahnesinde öne çıkmaya başladı.

SYNASPISMOS’un tarihi, sol ve ilerici siyasi güçlerin bir koalisyonu olarak kurulduğu 1980’lerin sonlarına kadar uzanıyor. Parti, yıllar içinde, bilhassa genç seçmenler ve ana akım siyasi partilerden uzaklaşanlar ortasında giderek popülerlik ve tesir kazandı. SYNASPISMOS toplumsal adaleti ve ilerici siyasetleri savunarak kendisini klâsik merkez sağ ve merkez sol partilere bir alternatif olarak konumlandırdı. İktidara yükselişi, 2000’lerin sonu ve 2010’ların başında, Yunanistan’da derinleşen ekonomik krizle birlikte, hükümet ve milletlerarası kreditörler tarafından dayatılan kemer sıkma tedbirlerinin yaygın toplumsal hoşnutsuzluğa ve siyasi kutuplaşmaya yol açmasıyla hızlandı.

2012 Yunanistan parlamento seçimlerinde SYRIZA değerli seçim kazanımları elde ederek Yunanistan parlamentosundaki ikinci en büyük parti haline geldi. Aleksis Çipras liderliğindeki SYRIZA, Yunanistan’ın ‘kurtarma’ mutabakatlarını yine müzakere etme ve memleketler arası kreditörler tarafından dayatılan kemer sıkma tedbirlerine karşı çıkma kelamlarını vererek kendisini değişim için bir güç olarak sundu. Ocak 2015’te SYRIZA Yunanistan’da yapılan parlamento seçimlerinden en büyük parti olarak çıktı ve Çipras sağcı Bağımsız Helenler partisi ile bir koalisyon hükümeti kurarak Yunanistan Başbakanı oldu.

SYRIZA NEDEN POPÜLİZME SIĞINDI?

Eşi gibisi görülmemiş krizle yüzleşen Çipras’ın SYRIZA’sının önünde iki seçenek bulunuyordu: Demokrasiyi temel alan, sınıf çabası temelli bir strateji doğrultusunda Avrupa ve Yunanistan müesses nizamıyla cepheden çatışma ya da sol popülizmle harmanlanmış, yine müzakere edilmiş neoliberal ekonomik ıslahat (kemer sıkma) önlemlerinin bir karışımı. 2015’te iktidara geldiğinde SYRIZA ikincisini seçti. Saygın akademisyenlerin de altını çizdiği üzere, SYRIZA popülist bir retorik lisana getirerek yüklü olarak popülist bir güce dönüştü. Dahası, halk takviyesini ve siyasi meşruiyetini güçlendirmek hedefiyle çok sağcı popülist aktörlerle iş birliğini seçti.

2015 yılında iktidar basamaklarını tırmanan SYRIZA neden sınıfsal çabayı öteleyip popülizme sığındı? Bu kritik sorunun cevabı SYRIZA’nın öncüsü SYNASPISMOS’un kuruluş devrinde gizli. Kelam konusu oluşum Soğuk Savaş sürecinin sonlarına yanlışsız Yunanistan Komünist Partisi (KKE) içerisinde ‘iç (ulusal, Moskova’dan buyruk almayan Yunanistan’ın sorunlarını önceleyen) KKE’ tabelası altında şekillenmeye başladı.

Tüm dünyada olduğu üzere 1980’lerin sonlarına gerçek bir küme Yunanistanlı komünist solun geleceği üzerinde baş yormaya başladı. Sovyetler Birliği’nin dağılma emarelerinin gelmeye başladığı, Avrupa Birliği’nin (AB) ise genişlediği ve kalıcılaştığı bir süreçte KKE içerisinde Marksist-Stalinist çizgiye karşı bir başkaldırı dalgası gözlemlendi. Partiyi kutsallaştıran, Stalinist geleneğin yanılgılarını görmezden gelen, sınıf gayretinin marjinalleşmesi tehlikesi karşısında tahliller üretemeyen parti liderliğine baş tutan güçler 90’lı yılların başında KKE’den koparak SYNASPISMOS’un kuruluşuna öncülük etti.

Yeni parti, Avrupa bütünleşmesini selamlarken daha büyük bir halk ve uğraş cephesinden yana hal aldı. Bu amaca odaklanırken bugünkü sol-popülist çizginin de fitilini ateşlemiş oldu. Böylece karşımıza neoliberal bir vizyon temelinde şekillenen, AB’nin gediklerinin üzerine gitmekten çekinen, kapitalist sistemi tümden sorgulamayan, Marksist unsurları feminizm ve ekoloji üzere yeni akımlarla desteklemeye çalışan siyasi bir amalgam çıkmış oldu. Diğer bir deyişle, SYNASPISMOS’un öncü takımı, eleştirdikleri KKE geleneğinin yerine elle tutulur yeni bir strateji koyamazken ortaya çıkan boşluğu feminizm, ekoloji, Avrupa pahaları, özgürlükler üzere bedellerle doldurmaya çalıştı (kemer sıkma siyasetlerinden mustarip bölümlerin meselelerinin tahlilsiz kaldığı bir süreçte!).

SYRIZA, SINIF GAYRETİYLE YOLLARINI TEMELLİ AYIRDI

Sosyoekonomik krizin derinleşmesi ve merkez soldaki PASOK’un erimesi sonucunda kelam konusu amalgam (bunu bir nevi siyasi deney olarak da nitelendirebiliriz) merkez soldaki boşluğu doldurmaya başladı. Sisteme baş tutma yanılsaması sonucunda elde edilen iktidarın birinci periyodunda dümen, sistemin tümden sorgulanmasından sistemin desteklenmesine kırıldı. Bu strateji beraberinde kemer sıkma siyasetlerinin ağır faturalarını ve Yunanistan’ın ABD-İsrail-Batı bloğuna yanaşmasının sonuçlarını getirdi. Bu süreçte sınıf uğraşı büsbütün art planda kalırken, popülist telaffuzlar, ulusalcı telaffuz (bkz. Kıbrıs müzakereleri ve çöken Crans Montana süreci), içi boş laiklik, feminizm ve ekoloji yanlısı vaatler öne çıktı.

Sınıf gayreti ile temelli bir formda yollarını ayıran SYRIZA 2019 ortalarında toparlanma sürecini ardında bırakan ve yoluna yeni bir liderlik ile devam eden muhafazakar Yeni Demokrasi (YD) karşısında mağlubiyet yaşayarak ana muhalefet partisi pozisyonuna geriledi. 2023’teki seçim süreçlerindeyse büyük bir yenilgi yaşayarak dağılma sürecine girdi.

Bir vakitler Yunanistan ve Avrupa siyaset sahnesinde fırtınalara estiren SYRIZA, artık iktidar argümanı güden tüm ilerici güçler açısından kaçınılması gereken berbat bir örnek olarak karşımızda duruyor. Üstte özetlemeye çalıştığımız üzere, bu hüzünlü sonun dönüm noktasını Soğuk Savaş süreci ile Sovyetler Birliği’nin dağılışı oluşturuyor.

SYNASPISMOS-SYRIZA’nın 1990-2019 periyodundaki tarihî kusurlarından kaçınılabilir miydi? Sınıf gayretinin tümden reddi yerine gediklerine Marxizmin özüne sadık kalarak üzerine gidilse bugünkü sonuç farklı olur muydu?

Bu kritik soruların karşılıkları için yeni fikir antrenmanlarına muhtaçlık duyduğumuz aşikâr. En uygunu bu yazıyı SYRIZA özelinde elde ettiğimiz bir çıkarımla sonlandırmak: Karl Marx ve yoldaşlarının öğreti ve unsurlarından uzaklaşarak ya da sınıf gayretinin gerçeklerini yadsıyarak ortaya konulan sol tandanslı muhalefetin ulaşacağı son istasyon muhakkak: Evvel eleştirilen kapitalist düzlemin basıncını alan bir nevi araca/vanaya dönüşme sonra da çözülme süreci.