Akademisyen Didem Danış: Türkiye’deki göçmen çocuklar geleceğin öfkeli kent fakirleri olacak

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Fransa’da 17 yaşındaki Nahel M.’nin polis tarafından öldürülmesi sonrası başlayan aksiyonlar devam ediyor. Aksiyonların iştirakçileri ortasında Fransa’ya göçen ailelerin banliyölerde yaşayan ikinci, üçüncü jenerasyon çocukları yer alıyor. Bahisle ilgili uzmanlar, hareketlerin bu boyuta ulaşmasında ülkedeki göçmenlere yönelik ırkçılığa ve toplumdaki sınıfsal çatışmaya dikkat çeken açıklamalar yapıyor. Bir öteki dikkat çekilen bahis da entegrasyon…

Fransa’daki aksiyonlar, milyonlarca göçmene mesken sahipliği yapan Türkiye’ye bir projeksiyon sunabilir mi? Türkiye’nin göç siyasetini ve Fransa’da yaşananların Türkiye’ye neler anlattığını Galatasaray Üniversitesi Sosyoloji Kısmı Öğretim Üyesi ve Göç Araştırmaları Derneği (GAR) üyesi Doç. Dr. Didem Danış ile konuştuk.

Doç. Dr. Didem Danış

‘ASİMİLASYON ENTEGRASYON TEKNİKLERİNDEN YALNIZCA BİRİ’

Konuya öncelikle ‘entegrasyon’ sözünün tarifiyle ve kavramın politik handikaplarıyla başlamak isterim.

Çok genel olarak toplumsal entegrasyon, bir toplum içinde yer alan bireylerin ve kümelerin ortak pahalar çerçevesinde ve ahenk içinde bir ortada var olabilmesi manasına geliyor. Bugünün dünyasında, bilhassa göçlerle bir arada toplumsal çeşitlilik arttıkça bu ‘bir ortada ahenk içinde yaşama’ problemi zorlaşıyor, çünkü farklı sosyo-ekonomik özelliklere, davranış hallerine, paha ve inanç sistemlerine sahip kümelerin bir ortada barışçıl bir biçimde ‘nasıl yaşayacağı’ sorusuna karşılık vermek giderek zorlaşıyor. Birtakım toplumlarda bu soruya, ‘azınlıklar çoğunluğa uyacak ve çoğunluğun kurallarına biat edecek’ formunda yanıt verilmesi, bugün ‘entegrasyon’ dendiğinde sorunun ‘asimilasyon’ diye anlaşılmasına neden oluyor. Lakin asimilasyon entegrasyon tekniklerinden yalnızca biri.

İşin politik kısmı, ‘öteki olarak görülen kümelerin devlet tarafından nasıl entegre edildiği ve bunun toplumda nasıl kabul gördüğü’ sorusu etrafında gelişiyor. Devletler, göçmen kümelerin yahut toplumsal sisteme gereğince entegre olmadığı düşünülen azınlıkların, entegrasyonuna yönelik farklı siyasetler benimsiyorlar. Burada devletin entegrasyondan ne anladığı, sonra da kamu kurumları eliyle göçmenlerin yeni yurtlarındaki entegrasyonunu kolaylaştırmak için konuttan eğitime, sağlıktan istihdama ne tıp uygulamalar yaptığı belirleyici oluyor. 17 yaşındaki Nahel’in vefatıyla alevlenen tartışmaların odağındaki Fransa’da, entegrasyon cumhuriyetçi bir model içinde kavranıyor ve herkesin yurttaşlık odağında cumhuriyetçi ülkülere uygun davranması bekleniyor. Okul, bu entegrasyonun en değerli aracı; cumhuriyet kıymetlerinin gençlere eğitimle aktarılacağı düşünülüyor.

Ancak Fransa’da bu modelin hiç de istendiği üzere işlemediğini biliyoruz, çünkü göçmenlerin ağır olarak yaşadığı banliyölerde okullar çok berbat durumda. Ayrıyeten laiklik tartışması üzerinden, Müslüman kökenli göçmenler, Fransız sisteminden dışlandıklarını düşünüyorlar. Göçmen kökenliler, Cumhuriyetçi entegrasyon modelinde, kendilerine beyaz Fransızların bedellerine dayalı tek tip bir varoluş formunun dayatılıyor olmasını eleştiriyorlar. Daha da değerlisi, bir vakitler göçmen olarak Fransa’ya gelmiş Mağribi ailelerin çocukları, cumhuriyetin vaat ettiği ‘eşitlik, özgürlük, kardeşlik’ mefkuresinin kendileri için işlemediğini, toplumsal ömrün pek çok alanında kendilerinin dışlandıklarını düşünüyorlar ki, çoğunlukla haklılar.

Nahel’in polis tarafından öldürülmesiyle gündeme gelen isyan da tam olarak bundan kaynaklandı. Göç kökenli genç Fransızlar, en makus mahallelerde yaşıyor olmalarına; işsizlik, yoksulluk sarmalından çıkamamalarına; eğitim sisteminin bir baskı sistemi olarak işlemesine ve son olarak polis şiddetine herkesten daha çok maruz kalmalarına öfkeliler.

‘SURİYELİ ÇOCUKLARIN 10-20 SENE SONRAKİ HALLERİNE BAKMAMIZ LAZIM’

Nahel’in vefatıyla başlayan hareketlerin benzerleri Fransa’da daha evvel de yaşandı. Fransa’daki bu hareketler, milyonlarca göçmeni barındıran Türkiye’ye nasıl bir projeksiyon sunuyor?

Türkiye’de bilhassa seçim periyodunda çokça gündeme gelen göçmen ve mülteci nüfusla, Fransız banliyölerinde isyan eden kümeler ortasında çok büyük farklar var. Öncelikle Fransa’daki isyancılar göçmen değil, göçmen ailelerin çoktan Fransız vatandaşı olmuş 2. yahut 3. nesil çocukları. Cumhuriyetin onlara yurttaş olarak vaat ettiği lakin yerine getiremediği eşitlik-özgürlük-kardeşlik haklarını talep ediyorlar.

Şu an Türkiye’de bulunan Suriyeli mülteciler yahut öteki göçmen kümelerle Fransa’daki isyancıları karşılaştırmak istiyorsak, en az 10 yıl beklememiz gerekir. Ya da bu karşılaştırmayı 1989’da Türkiye’ye gelmiş Bulgaristan göçmenlerinin çoktan vatandaş olmuş çocukları ve torunları ile yapabiliriz; lakin onların da kamusal alanda asimile olduklarını, yani çoğunluk içinde kaynadıklarını biliyoruz.

Türkiye’nin göç kabul siyaseti, son yirmi seneye kadar, ‘Türk kültüründen’ olduğu kabul edilen ‘soydaş’ların içeri alınması üzerine heyeti olduğu için Bulgaristan’dan gelenlere süratlice vatandaşlık verildi ve onların sisteme entegre olması için bugüne kıyasla gerekli yasal düzenlemeler çok daha muvaffakiyetle uygulandı. Elbette Bulgaristan göçmenleri de toplumsal hayatta birtakım dışlamalara ve ötekileştirmelere maruz kaldılar ancak bugün süreksiz müdafaa statüsünde bulunan Suriyelilerin deneyimlediği üzere bir nefret ve düşmanlık görmediler.

Gelecek projeksiyonu yapacaksak, burada doğmuş yahut çocuk yaşta Türkiye’ye gelmiş Suriyelilerin, 10-20 sene sonraki hallerine bakmamız lazım. Bugün Türkiye’deki Suriyelilerin, pek çok taraftan toplumun en alt bölümlerini oluşturduklarını, yasal statülerinin geçicilik üzerine heyeti olduğunu, bazen ırkçılığa varacak seviyede ayrıştırma ve dışlamaya maruz kaldıklarını, buna karşılık duygusal olarak da toplumdan kopup içe kapandıklarını biliyoruz. Fakat ne kadar makus olursa olsun, bu dışlama-kapanma-kopuş durumu tek başına bir isyan doğurmaya kâfi değil. Fransa örneği bize bir sokak hareketi için insanların yaşadıkları aksilikler karşısında ‘hak arama hakları’ olduğuna inanmaları gerektiğini gösteriyor. Bizde bu hak, bırakın göçmenleri, vatandaşlar için bile yok. Ayrıyeten Fransa’da devlet her ne kadar Avrupa standartlarında ölçüsüz şiddet kullanmakla eleştirilse de Türk devleti bu açıdan çok daha yüksek bir kapasiteye sahip ve gerektiğinde bu üslup isyanları süratlice bastırabiliyor. Seyahat olaylarını hatırlatmak, ne dediğimi açıklamak için kâfi olur sanırım. Hülasa, ben Türkiye’de hâlihazırdaki göçmen ve mültecilerin, Fransa’da gördüğümüz üzere belediye binalarını yahut otobüsleri yakıp yıkacakları bir sokak isyanı değil, lakin kendi içlerinde bir öfke ve şiddet patlaması halinde olaylar yaşanabileceğini düşünüyorum.

‘TÜRKİYE, SON 10 YILDAKİ GÖÇ SİYASETİYLE PANDORANIN KUTUSUNU AÇTI’

Fransa’nın banliyölerindeki hayatı anlatan La Haine sinemasından bir örnekle soru sormak istiyorum. Sinema, 50. kattan düşen bir adamın öyküsü ile başlar. Düşmeye başlayan adam, kendini rahatlatmak için “Buraya kadar her şey yolunda” der. Türkiye’nin göç siyasetleri uzun vakittir tenkitlerin odağında. Bu açıdan bakıldığında Türkiye, 50. kattan düşmeye başladı mı?

Yukarıda da söylediğim üzere, Türkiye’deki mülteci ve göçmen toplulukların, Fransa’daki banliyö olayları biçiminde bir hareketlilik içine girmesini beklemiyorum. Lakin bu her şeyin yolunda olduğu manasına da gelmiyor. Türkiye, son 10 yıldaki göç siyasetiyle pandoranın kutusunu açtı. Daha evvel toplumda kabulü nispeten daha kolay olan Balkanlardan ve Orta Asya’dan gelen Türk soylu ve akraba toplulukları kabul ediyordu. Suriyelilerin gelişiyle, cumhuriyet tarihi boyunca ‘öteki’ ve ‘istenmeyen’ olarak tasvir edilen Arap bir nüfus ülkeye kabul edilmiş oldu. Hem de daha evvel görülmemiş büyüklükte bir sayıda. Artık karşımızda Türkiye’nin 2. en büyük azınlık kümesi var. Bu bağlamda, Suriyelilerin entegrasyonu, hem sayısal büyüklük hem de kültürel-tarihsel algının dönüşümü açısından hepimiz için önemli bir imtihan oluyor.

İşin kötüsü siyasi iktidar nezdinde bu problemin ciddiyeti ve toplumdaki rahatsızlık tam manasıyla anlaşılmıyor üzere. Hâlihazırda AKP, dış siyaset ve iktisat açısından mültecileri kullanışlı bir fırsat olarak görüyor. Beştepe, Suriyeli mülteciler ve Avrupa’ya geçmek isteyen öteki göçmenler üzerinden, AB ile pazarlık yapabileceği güçlü bir araç bulmanın memnuniyeti içinde. Çünkü dış siyaset uzmanlarının da söylediği üzere, AB-TR münasebetlerinde göç konusu dışında müspet gündem hususu kalmadı. İktidar da bu kozu sonuna kadar kullanmaktan çekinmiyor. Tabi bir de içeride küçük ve orta uzunluk işletmelerin ‘can suyu’ olarak görülen ucuz ve sömürüye açık göçmen emeği sorunu var ki, AKP’li bakanlar seviyesinde bile sık sık bir artı özellik olarak lisana getiriliyor.

‘TÜRKİYE, LÜBNAN’A NAZARAN BAŞARILI, ALMANYA YAHUT İSKANDİNAV ÜLKELERİNE NAZARAN BAŞARISIZ’

Göçmenler kelam konusu olduğunda en çok konuşulan bahis entegrasyon oluyor. Avrupa ülkeleri bu manada bir tez ortaya koyuyor lakin sizce ortaya koydukları argüman kadar muvaffakiyetler mı? Türkiye bu manada entegrasyon açısından nerede duruyor?

Avrupa ülkelerinin başarılı olamadıkları ortada. Ancak Avrupa’da geldiğimiz noktada ‘sorun sınıfsal eşitsizlikler mi, yoksa göçle ilintili kültürel farklar mı’ sorusu da ortada. Göçle birlikte çeşitlenen ve çok sayıda eşitsizlik üreten kapitalist toplumlarda, farklılıklarımıza hürmet göstererek, barışçıl ve adil bir sistem içinde nasıl bir ortada yaşayacağız? Buna kültürel farkları vurgulayarak karşılık vermek farklı, sınıfsal eşitsizliklere nazaran karşılık vermek farklı siyasetler üretilmesine neden oluyor. Ben Nahel cinayeti sonrası ortaya çıkan isyanları muhakkak yalnızca bir göçmen problemi olarak görmüyorum. Kelam konusu olan kent fakirlerinin; kamusal ve siyasal alandan dışlanmış olan kısımların maruz kaldıkları polis şiddeti karşısında öfkesinin taşması… Sokaklara dökülen gençler ortasında göç kökenlilerin bilhassa de Cezayir üzere eski kolonilerden gelenlerin torunlarının çoğunluk olması, o toplumun sınıfsal ve toplumsal katmanlaşma yapısına dair çok şey söylüyor bize.

Türkiye, Osmanlı İmparatorluğu’nun mirasçısı bir ulus-devlet olarak şimdiye kadar Türkleşmeyi kabul eden göçmen kümeleri süratle bünyesine almayı başardı. O kadar ki, şu anda Balkan yahut Kafkas kökenli olmak yemek ve kültür alanıyla hudutlu folklorik bir zenginlik olmanın ötesine geçmiyor. Lakin Kürtler üzere kendi kimliğini korumakta ısrarcı olan ve sayısal büyüklüğü sebebiyle de basitçe göz gerisi edilemeyen azınlık kümelerinin entegrasyonuna baktığımızda, entegrasyon karnesinin hiç de iç açıcı olmadığı ortada. Türkiye’de devlet, hangi iktidar devri olursa olsun, Kürtlerin kimlik haklarını tanımaya yanaşmadı. Üstüne üstlük Kürtlerin çoğunlukta olduğu coğrafik bölge, 100 yıllık cumhuriyet tarihi boyunca Türkiye’nin en geri kalmış bölgesi oldu.

Suriyeli mülteciler vatandaşlık hakları olmasa da, Türkiye’de yaşayan nüfus içinde 2. en büyük azınlık küme olmuş durumda. Bu kümenin Türkiye’ye gelişi AKP’nin açık kapı ve kabul siyasetine dayandığı ve tam manasıyla bir yasal teminat olmasa da ‘geçici müdafaa statüsüne’ dayalı olduğu için kimi hak ve hizmetlere erişimleri var. Bunlar ortasında sıhhat ve eğitim en değerli başlıklar. Bu küme özelinde Türkiye’yi Lübnan ve Ürdün ile karşılaştırırsanız kısmen başarılı, Almanya yahut İskandinav ülkeleri ile karşılaştırırsanız başarısız bulursunuz. En büyük sorun da belirsizlik: Geleceğe yönelik bir entegrasyon siyaseti hala kamuoyuyla paylaşılmış değil.

‘BU GENÇLERİN KIYMETLİ BİR KISMI GELECEKTE ÖFKELİ KENT FAKİRLERİ OLACAK’

Türkiye’de yaşayan göçmenlerin burada doğup büyüyen birinci ya da ikinci jenerasyon çocuklarını nasıl bir gelecek bekliyor?

Türkiye’deki Suriyeli çocukların yüzde 65 kadarı Ulusal Eğitim Bakanlığı’na bağlı okullara devam ediyor. Bunlar ortasında geçen yıllarda olduğu üzere merkezi imtihanlarda çok yüksek muvaffakiyet gösteren örnekler olsa da, çoğunluk okullarda akran ve öğretmen zorbalığı, okula devamsızlık, derslerde başarısızlık üzere sıkıntılarla boğuşuyor. Ayrıyeten Suriyeli çocuklar kendi lisanlarını okulda öğrenemedikleri için üst nesillerle bağları zayıflıyor ve anne babalarıyla nesil çatışmaları derinleşiyor. Türkiye’de geçirdikleri müddet uzadıkça biz bu çocuklara entegrasyona dair ismi konmamış kimi vaatlerde bulunmuş oluyoruz, lakin bunları gerçekleştirecek siyasetler ortada yok. Mevcut şartlar gelecekte bu gençlerin değerli bir kesitin tutunamamış, öfkeli kent fakirleri ortasında olacağına işaret ediyor.

‘YAŞADIĞIMIZ MAKUS ŞARTLARA REAKSİYON, EN GÜÇSÜZE YÖNELİYOR’

Türkiye’de seçim öncesi artan ve seçim sonrası da ivme kaydeden bir göçmen zıtlığı mevcut. Geçtiğimiz günlerde Dilovası’nda bir köpeğe şiddetle başlayan olaylar, göçmen aksisi hareketlere evrildi. Siz bu göçmen aksisi hareketin, önümüzdeki periyotta toplumda ne çeşit kırılmalara yol açacağını öngörüyorsunuz?

Entegrasyon ve birlikte ömür uğraşı, ekonomik kriz periyotlarında daha da şiddetli bir imtihana dönüşüyor. Türkiye de bu çetin dönemeçte. Bu ülkede hepimiz her gün daha da fakirleşiyoruz; üstüne üstlük giderek otoriterleşen tek adam idaresi altında taleplerimizi ve şikayetlerimizi tabir etme kapasitemizi de kaybettik. Bu da, yaşadığımız makus şartlara duyduğumuz haklı reaksiyonun, haksız bir biçimde, karşımızdaki en güçsüz ve en erişilebilir olana yönelmesine neden oluyor. Burada ikiyüzlüce olan şey, içimizdeki öfkeyi en yakışıksız formda ortaya dökerken, karşımızdaki amacın toplumun en zayıf kümesi olan göçmenler olduğunu biliyor olmanın rahatlığı.

Türkiye toplumunun göçmenlerle birlikte yaşamasının şartları neler?

Kimsenin uzun uzunluklu düşünmeye, dinlemeye ve öğrenmeye isteğinin olmadığı bir yerde, bu soruya kolay bir yanıt vermek güç. Öncelikle itidalli bir halde önümüzdeki sıkıntıları teker teker tespit etmeliyiz. Örneğin, toplumsal entegrasyonu gözeten barışçıl ve adil bir ülke için eğitim ve barınma çok değerli problemler ve bunlar yalnızca göçmenleri değil, hepimizi ilgilendiren sorunlar. Toplumsal eşitsizlikleri giderecek, muhakkak bölümlerin geride kalmasına pürüz olacak kapsayıcı siyasetler üretmediğimiz sürece, nefret söylemi ve şiddet kaçınılmaz bir döngü olacak.