Öğrencinin endüstriyle imtihanı: Ucuz iş gücü mü, orta eleman mı?

Pelin Akdemir

Eğitim sistemindeki değişiklikle meslek liselerinde okuyan öğrencilerin sanayi bölümünün içerisinde yer alarak yetişmesi hedefleniyor. Sermayenin muhtaçlıklarının gözetildiği uygulama, öğrencilerin ucuz iş gücü olarak emek sömürüsüne maruz kalıp kalmayacağını sorgulatıyor.

2024-2028 12. Kalkınma Planı kapsamında mesleksel ve teknik eğitimde özel bölümle iş birliğinin artırılması amaçlanıyor. Ulusal Eğitim Bakan Yardımcısı Kemal Şamlıoğlu, “Bazı işletmeler okul olarak, eğitim ve üretimin iç içe geçtiği bir modele dönüştürülecek” diyor. Bu uygulama için Almanya’daki ‘Berufsschule’ isimli meslek okulları örnek gösteriliyor. Türkiye’de ‘akademik başarısı’ zayıf olan öğrencilerin yöneldiği meslek okullarının, Almanya’da öğrencinin gelişimine nazaran yönlendirildiği örnekle uzaktan yakından bir ilgisi bulunmuyor. Ayrıntıları netlik kazanmayan uygulamanın, sanayi kesimine orta eleman yetiştirmede tahlil noktası mı olacağı yoksa öğrencilerin ucuz iş gücü olarak kullanılmasına mı taban olacağı sorularına cevap aranıyor.

UCUZ İŞ GÜCÜ MÜ? ORTA ELEMAN YETİŞTİRMEK Mİ?

Konu hakkında Tüm Öğretmenler Birliği Sendikası (TÖBSEN) Bursa Temsilci Serkan Bebek ve Nilüfer Organize Sanayi Bölgesi (NOSAB) Lideri Erol Gülmez ile konuştuk. Uygulamanın orta eleman yetiştirmede tahlil olup olmayacağı konusunda eğitimciler ve endüstriciler farklı düşünüyor. Endüstrici Gülmez, “Hiçbir endüstricinin öğrenciyi ucuz iş gücü olarak sürdürme talebinin olacağını düşünmüyorum. Öğrenci fiyat alırsa, para kazanmaya başlarsa mesleğe yönelmesi sağlanır. Patronun kesinlikle bir bedel ödemesi lazım” diyor. Eğitimci Bebek ise, ana amacın ucuz emeğe dayalı personellik olduğunu söyleyerek “Bunun ismi yalnızca emek sömürüsü değil, çocuk istismarıdır” diyor.

‘KAMU KAYNAKLARI EĞİTİM İÇİN DEĞİL İŞVERENLERE DAYANAK İÇİN KULLANILACAK’

Mesleki eğitimde özel dalla yapılan iş birliğinin artırılması, sermayenin muhtaçlık duyduğu iş gücüne kavuşmasının bir aracı olarak fonksiyon kazanıyor. Mesleksel Eğitim Merkezi (MESEM) örneğine bakarsak, Mesleksel ve Teknik Eğitim Genel Müdürlüğü’nün 2022 yılı ünite faaliyet raporunda meslek liselerindeki sermayeleşmenin öğrenciler üzerinden nasıl büyüdüğünü bize gösteriyor. Rapora nazaran, MESEM’lerdeki kayıtlı öğrenci sayısının 2022’nin sonunda 159 binden 1 milyon 241 bine yükseldi. Bunun yanı sıra MESEM’lerde organize sanayi bölgelerinde çalışan 25 bin 504 çırak öğrenci sayısı, 2022’nin sonunda 179 bin 419’a yükseldi. Bebek, MESEM datalarını şöyle kıymetlendiriyor:

“Bunu ismi biçim olarak ‘ara eleman yetiştirmek’ olarak diyebilirsiniz yahut kayıt dışı çalışan çocuk işçiliğinin önüne geçmek dersiniz. Ne derseniz deyin ortada etinden budundan yararlanılan çocuklar var. Bunu devletin kendisi yapıyorken artık direkt sermayeye bağlanıyor. Bu geçiş şöyle tanımlanmalıdır. MESEM adım adım özel bölüme devredilmektedir. Ayrıyeten okullar yani kamu kaynakları mesleksel eğitimin niteliğini arttırmak için değil, işverenlere dayanak için kullanılacaktır. Sermayenin talebi doğrultusunda devlet eliyle ucuz işçiliğin özendirilmekte özel kesimin beklentisini karşılamak emeliyle öğrenciler ucuz emek kaynağı haline getirilmiştir.”

Serkan Bebek

‘ÖĞRENCİLER KESİNLİKLE KESİMİN İÇERİSİNDE YETİŞMELİ’

Öte yandan Bursa Tophane Sanayi Meslek Lisesi’nde okuyan endüstrici Gülmez, okul- sanayi iş birliği uygulamasında 6 ay okula gitmeden staj yaptığını ve bunun bugün endüstrici olmasında kendisini güzel yetiştirdiğini söylüyor. Endüstriye kâfi düzeyde elemanın yetişmesi için uygulamanın gerekli olduğunu belirten Gülmez, “Ben teknik öğretmen olarak üzülüyorum. Öğrenci, liseden mezun oluyor lakin kaynak yapmayı bilmiyor. Okulda uygulama saati ya kâfi değil ya da eğitim sisteminin değişmesiyle kâfi düzeye gelemiyorlar. Yalnızca diploma alıyorlar. Mesleksel eğitimden mezun olan insanın makul düzeyde yeterliliği olması gerekiyor. Öğrenciler kesinlikle kesimin içerisinde yetişmeli. Zira diğer bölümlere kaçıyorlar yahut mezun olunca kâfi görünmüyorlar” diyor.

İMAM HATİP OKULLARINA YATIRIM MESLEKSEL EĞİTİMİN ÖNÜNÜ KESTİ

Eğitimci Serkan Bebek ve endüstrici Erol Gülmez, bir hususta hemfikirler. Hükümetin İmam Hatip okullarına yatırımdan ötürü ülkede meslek eğitiminin kalmadığını söylüyorlar. Gülmez, “Ülkede mesleksel eğitimi diye bir şey kalmadığı için biz meslek eğitim merkezleri kurarak bölüme eleman yetiştirmeye çalışıyoruz. Devletin yapması gereken bir işi biz sermaye koyarak yapmaya çalışıyoruz” diyerek açıklıyor.
Gülmez, Türkiye’de her kentte üretim elemanında önemli bir açık olduğunu şu sözlerle aktarıyor: “Birçok firma eleman bulamadığı için üretimlerini küçülttü. İşsizliğe sebep olmaz tersine muhtaçlık olduğundan emekçi açığını kapatmaya takviye olur. Bizim sıkıntımız olağan fiyatla çalışacak eleman yetiştirebilmek.”

Erol Gülmez

AĞIR ÇALIŞMA ŞARTLARI ÖĞRENCİLERİ TOPLUMSAL VE KÜLTÜREL ÖMÜRDEN KOPARABİLİR

Fakat çocuk yaşta bir bireyin işe sürüklenmesi, ağır çalışma şartlarıyla müsabakası, toplumsal ve kültürel olarak eğitim hayatından kopmasına neden olabilir. Bebek, ağır çalışma şartlarının beraberinde hastalıkları ve erken yaşta yıpranmayı da getireceğini, hatta muhtemel iş kazalarının ölümcül sonuçlara neden olabileceğini belirtiyor. Bebek, “Getirilen sistem, zenginlik ve yoksulluk ortasında yani kapitalistler ve işçiler ortasındaki uçuruma genç nesilleri da sürükleyecek. Bu da sermayenin doyumsuz kâr hırsıyla çocukları geleceksizliğe itecektir” diyor.
“Eğitim programlarının hazırlanış sürecinde çocuğun gelişiminde yalnızca akademik değil toplumsal ve duyuşsal kazanımların da hedeflenmesi gerekir. Orta eleman yetiştirmeyi hedefleyen sanayi çocuğun gelişiminde toplumsal ve duyuşsal kazanımlarıyla ilgilenmeyecek diyen Bebek, “Gelecekten umutsuz, bağlantı kurmak yerine şiddete meyilli bir meslek liseleri örneği görüyoruz. Ayrıyeten çocukların çok erken yaşta işe itildiği ve erken yaşta kendilerini yorgun hissettikleri bir durum ile karşı karşıyayız. Bir öbür durumda çocukların küçük yaşta sınıf farkı ile tanışmalarıdır. Parası olanın üniversite okuduğu, olmayanın ise ucuz emeğe sürüklendiği bir eğitim sürecinden bahsediyoruz” diyor.

Bebek kelamlarını şöyle sonlandırıyor: “Diyebiliriz ki asıl olan eğitim sistemindeki bozukluk nedeniyle mesleksel eğitimdeki öğrenciler, endüstride çalışabilecek kâfi derecede yetişmiş bireyler olarak eğitim alamıyor. Bu eğitimsizlik açığı, öğrencinin muhtaçlıklarını karşılamak üzerine değil, sermayenin belirlediği gereksinimleri gidermek üzerine kurgulanıyor.”