ANKARA – Türkiye kamuoyunu, medyasını, siyasetçilerini şaşırtan bir periyottan geçiyoruz. Bu şaşırtan devir, iktidar temsilcilerinin keskin bir siyasi çizgi değişikliği yaparak uzun müddettir kriminalize ettikleri Kürt siyasetçilere ölçülü bildiriler vermesiyle başladı. Çabucak akabinde bu bildirilerin verilmesinin sebeplerine dair farklı tahliller yapıldı. Adımların iktidarın siyasi çıkar hesaplarından kaynaklı olduğu da söylendi, yeni bir çözüm/müzakere sürecine hakikat gidildiği de.
Bu adımlar yeni bir çözüm/müzakere sürecine evrilir mi bilinmez fakat yaşananların Türkiye kamuoyunda merak uyandırdığı ve heyecan yarattığı bir gerçek. Pekala, sahiden bir süreç kelam konusu mu ya da kelam konusu olabilir mi? Toplum bir barış sürecine hazır mı, bir barış süreci başlarsa o süreç nasıl ilerlemeli?
Kürt sorunu, zarurî göç, toplumsal cinsiyet ve barış inşası, toplumsal kutuplaşma ve mutabakat üzere bahislerde çalışmalar yapan, Sabancı Üniversitesi’nde siyaset bilimi ve çatışma tahlili uzmanı olarak ders veren Prof. Dr. Ayşe Betül Çelik ile hem bugünü hem emsal süreçleri hem de bu süreçlerin yanlışlarını, doğrularını konuştuk.
Prof. Dr. Ayşe Betül Çelik, “Türkler için Kürt sorunu Kürtlere oranla daha az kıymete sahip olsa da daha değerli olarak görünen demokratikleşme, hukuk, dış siyaset üzere birçok sorunun temelinde yatmakta ya da o problemleri etkilemektedir. Yani hem bir kesim için bir sorun bitmemiştir, hem de tüm ülke için bu sorun birçok sorunun temelindedir ve onları olumsuz istikamette etkilemektedir” tabirlerini kullandı.
‘KÜRT SORUNU YOK’ DEMEK ABESLE İŞTİGAL
İktidar kanadının birtakım temsilcilerinin ‘yoktur’ dediği, kimi temsilcilerinin de ‘çözdük’ dediği bir ‘Kürt sorunu’ kavramı var. Sizin bu sorunun varlığına, yokluğuna dair değerlendirmeniz nedir?
40 yıldır süren, birçok cana mal olmuş, hala bir toplumun canını yakan bir gerçeğe ‘yok’ demek abesle iştigaldir. İnkâr, çatışmayı daha karmaşık hale getirir.
Kürt probleminin güvenlik, siyasi temsil, sosyo-kültürel haklar, iktisat, vb. başlıklar altında sayılabilecek birçok boyutu vardır. ‘Bitti’ denildiğinde hangi boyutunun bittiğinin söylenmesi lazım. Biten nedir, bittiğinin delili nedir? Çatışmaya taraf olmuş farkı kısımların gereksinimleri karşılanmış mı? Çatışmalı ortam büsbütün bitmiş ve bir daha olmayacağına dair kesin ispatlar var mı? Halbuki hangi boyuttan bakarsak bakalım, sorunun devam ettiğine dair deliller var. Yalnızca Kürt sıkıntısının yarattığı çatışmalı durumun bütçemizde yarattığı yük açısından bile baksak Kürt sorunu hala var. Kimlik ve siyasi hak talepleri devam eden bir halk var. Hasebiyle ‘Kürt sorunu bitmiştir, yoktur’ diyenlerin çatışmaya taraf olmuş kısımlar bu muhtaçlıklarını nasıl yerine getirdiklerine dair delil sunmakla yükümlüdürler.
‘KÜRT SORUNU BİRÇOK SORUNUN TEMELİNDEDİR’
Çatışmalar farklı kısımların karşılanmamış gereksinimlerinden kaynaklanır ve vakitle kutuplaşan tarafların barış algıları da farklılaşır. Bugün Türkler ve Kürtlerin barış istekleri farklı olabilir. Prof. Dr. Evren Balta ve Prof. Dr. Mehmet Gürses ile Ocak 2020’de yaptığımız KONDA araştırmasına nazaran Türkiye’nin yalnızca yüzde 12’si öncelikli sorun olarak Kürt sıkıntısını görüyor. Ancak kendisini etnik olarak ‘Kürt’ olarak tanımlayanlar ortasında bu oran yüzde 40’lara kadar çıkıyor. O zamanın Halkların Demokratik Partisi (HDP) şimdinin DEM Partisi seçmenleri ortasında ise yüzde 60 oranına yaklaşıyor. Yine kıymetli bir nokta, Türkler için Kürt sorunu Kürtlere oranla daha az kıymete sahip olsa da daha değerli olarak görünen demokratikleşme, hukuk, dış siyaset üzere birçok sorunun temelinde yatmakta ya da o meseleleri etkilemektedir. Yani hem bir kesim için bir sorun bitmemiştir, hem de tüm ülke için bu sorun birçok sorunun temelindedir ve onları olumsuz tarafta etkilemektedir.
TARAFLARIN KONUŞMAYA BAŞLAMASI GUATEMALA’DA 10, SUDAN’DA 11 YIL SÜRDÜ
Müzakere/çözüm süreçlerinin etapları nelerdir? Dünyadaki başarılı örneklerde hangi süreçlerden geçilmiştir?
Barış inişli çıkışlı, sıkıntı bir süreç. Kamuoyunun bilmediği vakitlerde başlayabilen, en güç vakitlerde bile tahminen de diyaloğun sürdüğü uzun bir süreç. Guatemala’da tarafların konuşmaya başlaması ve mutabakata varması ortasındaki mühlet 10 yıl. Sudan’da 11 yıl.
TARAFLAR ÜSTÜNLÜK ELDE ETMEK İÇİN EFORLAR
Müzakere süreçlerinde taraflar üstünlük elde etmek için eforlar ve karşı tarafa ‘müzakereye muhtaç değiliz’ argümanını sunarlar. Kendi taraftarlarına ise ‘güçlü’ olduklarını ve müzakerede daima güçlü aktör olarak kaldıklarını göstermeye çalışırlar. Ve müzakereler lakin tarafların, müzakerenin öteki bütün alternatiflerden daha âlâ olduğunu düşündüğü sürece devam eder.
MÜZAKERE PROSEDÜRÜNÜN ÜÇ ETABI
Barış yapmanın birçok sistemi vardır; müzakere bunlardan yalnızca biridir. Müzakerelerin üç etabı var; ön müzakereler, müzakere ve uygulama. Burada kıymetli olan şey bu kademelerin çok iniş çıkışlı olduğunu unutmamak. Biz ‘bitti’ dediğimizde bile bir gün aniden başlayabilir. Zira aslında biliyoruz ki farklı periyotlarda önderler direkt yahut dolaylı yollarla tekrar temas edip görüşebilirler. Bu açıdan baktığımızda da önderler için kaideler değiştikçe barış için olasılıklar da değişir.
BARIŞ VE TAHLİL İÇİN TEK BİR MODEL YOK
Müzakere süreçleri, her iki tarafın da karşılıklı adım attığı, karşı tarafa bir şeyler sunması gereken süreçlerdir. Lakin bunları hem karşı tarafa hem de kendi kamuoyunuza nasıl çerçeveleyerek sunduğunuz kıymetli. Her ülke kendi modelini kendi kurallarına nazaran tasarlar. Birtakım ülkeler müzakereleri yalnızca kendi başlarına karşılıklı görüşerek yapıyor. Ancak birtakım süreçlerde ‘kolaylaştırıcı’, ‘arabulucu’ dediğimiz aktörler rol alıyor. Büsbütün ülkelerin kendi süreçleri ve dinamiklerinin getirdiği kararlar bunlar.
Örneğin Güney Afrika, Kolombiya ve Nepal’de bu süreçler içeriden, organik süreçler olarak ilerledi. Mesela Guatemala’da birinci süreçte Katolik Kilisesi kolaylaştırıcılık üstlendi, daha sonra Birleşmiş Milletler arabuluculuk yaptı. Sudan’da daha bölgesel bir arabuluculuk süreci var ve ABD’nin Hartum rejimine karşı bir baskısı oldu. Bunlar görece yeterli örnekler. Sri Lanka ise biraz daha makûs bir örnek zira burada milletlerarası toplumun baskısı fazla bulundu ve geri tepti.
2013 SÜRECİ NEDEN BİTTİ?
Türkiye yakın tarihte başarısızlıkla sonuçlanan iki tahlil sürecine tanıklık etti. Son tahlil sürecindeki kusurlar ve doğrular nelerdi?
2009-2011 süreci aslında 2013-2015 sürecine bir giriş niteliğindeydi. Müzakere yolunun uygulandığı süreçlerin etaplarını düşünürsek biz Türkiye’de müzakere evresine bile gelmeden süreç kapandı. Zira müzakere kademesine geçmenin birtakım koşulları var. Taraflar belirli bir yol haritasında niyet belirtip ‘bundan sonra bu formda olacak’ derler. Buna nazaran bir takvim belirlenir. Dolmabahçe Mutabakatı bir yol haritasıydı lakin tanınmadı ve süreç müzakere basamağına geçmeden bitti.
SON MÜZAKERE SÜRECİNDE AK PARTİ KENDİSİNİ TEK AKTÖR OLARAK SUNMAKTA ISRAR ETTİ
Sürecin bitmesi çatışmanın tarafları için diğer rastgele bir alternatifin müzakere masasından daha alımlı hale gelmesiyle olur. Müzakere masası bir yandan muahedeye çalışma masası ise bir yandan da süreçten daha güçlü çıkma masasıdır. AK Parti için daha güçlü olabildiğini düşündüğü yer, HDP ile ittifak yoluyla sistem değişikliğine gidemeyeceğini fark ettiğinde seçimlerin kendisi açısından daha karlı olduğunu düşünmesiydi. Bence barış sürecinin bitmesinin en değerli nedenlerinden biri AK Parti’nin süreçte kendisini tek aktör olarak sunmakta ısrar etmesi ve müzakere masasındaki karşı aktörün gereksinimlerine tahliller üretememesiydi. Seçim sürecinde gitgide artan ve HDP’nin yüzde 13’lük başarısıyla perçinlenen AK Parti telaffuzunda, Kürt hareketi ve siyasi aktörleri gitgide daha az kabul gördü. Kürt hareketi için ise tekrar şekillenen Ortadoğu’daki istikrarlarla müzakere masasının alternatifleri doğdu. Yani her iki aktör için de müzakere masası cazipliğini kaybetmiş oldu. Ancak etnik çatışmalara dair çalışmaların sonuçları bize etnik kümeler için müzakere masasının her vakit açık olduğunu gösteriyor. Bizde de durum bundan farklı değil.
ÜÇÜNCÜ TARAFLARIN VARLIĞI KELAMINDAN CAYMAYI ZORLAŞTIRIR
Çatışmalı süreçte en erken giden ve en sıkıntı tesis edilebilen şey taraflar ortasındaki inançtır. Barış sürecinin en uygun gittiği ‘geri çekilme’ devrinde de itimat eksikliği kaynaklı problemler yaşandı. ‘Şu kadar PKK’li çekildi, bu kadar çekilmedi’ üzere açıklamaları hatırlarsınız. “Önce siz şunu yaparsanız biz de bunu yaparız” çeşidi açıklamalar bu cins çatışmalı süreçlerde yaşanan tipik inanç eksikliği göstergeleridir. Bunun için de bilhassa bu cins sorunlarda üçüncü taraflara çok muhtaçlık var. Bizde eksik olan ögelerden biri de oydu bence. Üçüncü tarafların varlığı, taraflar ortasında inancı tesis eder ve tarafların kelamından caymasını zorlaştırır.
2013 ÖNCESİNDE UYGUN TAHLİLLER YAPILMADI
Barış süreçleri başkanları hedefleyen müzakereler dışında çatışmanın etkilediği değişik toplumsal katmanları da dönüştüren süreçlerdir. Hasebiyle rastgele bir barış sürecine başlanmadan evvel tarafların içinde bulundukları ortamı, bu ortamın açmazlarını ve imkanlarını âlâ tahlil etmiş olmaları gerekir. Sürece başlamadan evvel birtakım soruların tartışılmış ve cevaplanmış olması gerekir. Süreç için nasıl siyasi ve toplumsal bir ortamdayız ve bölgesel kurallar ve pozisyonumuz nedir? Hangi kümeler, ne cins isteklerle ortaya çıkıyor? Bu kümeler kimleri temsil ettiğini argüman ediyor? Bu kümelerin gereksinimleri, çıkarları, telaşları, potansiyelleri neler? Ve son olarak da süreci âlâ ya da makus istikamete çekebilecek faktörler nelerdir? Bizdeki sürecin bitişinde tüm bu tahlillerin yapılmaması da tesirli oldu.
‘OYUN BOZANLAR’ DEDİĞİMİZ KÜMELER VAR, TAM ŞEFFAFLIK SÜRECE ZİYAN VEREBİLİR
Çözüm sürecine dair en büyük tenkitlerden biri açık/şeffaf olmamasıydı. Ana muhalefet bu nedenle tam karşısında durdu. Sizce açıklık ve şeffaflık ne kadar mümkün?
Müzakere öncesi dediğimiz etapta ’şeffaflık’, olmaması gereken bir şey. Zira her vakit ‘oyun bozanlar’ dediğimiz kümeler var. Yani savaştan nemalanan, barışın bozulması için uğraşan kümeler var. Siz bunlara bilgi verdiğinizde o süreçlerin sabote edilme ihtimali artıyor. Bunu Kolombiya ve Kuzey İrlanda örneklerinde gördük. Bilgi sızdığında o süreçler sekteye uğrayabiliyor.
Tabii ki ana muhalefet üzere değerli aktörlerin süreçle ilgili bilgilendirilmesi gerekir, onları yanına çekmek açısından. Lakin bu bilgi büyük bir bilgi olamaz. Sürecin gidişatı açısından kısıtlı bir şeffaflık olabilir.
Ancak müzakereye geçildiğinde kamuoyuna ve öteki aktörlere de kısıtlı şeffaflıkla transferler yapılabilir. Zira müzakere sırasında da masayı bozmak isteyen aktörlerin yarattığı riskler devam eder.
Uygulama etabı aslında farklı bir etap, orada şeffaflık gerekiyor. Lakin bilhassa müzakereye geçmeden tam şeffaflık, sürece ziyan verebilen bir şey.
BAHÇELİ’NİN SÖZLERİ, DEM PARTİ’NİN AÇIKLAMALARI BARIŞ İSMİNE BÜYÜK BİR UMUT
Son 15 gündür bir biçimiyle tekrar ‘çözüm ve müzakere’yi konuşmaya başladık. İktidar temsilcilerinin keskin bir siyasi sınır değişikliği Kürt siyasetçilere ölçülü bildiriler vermeye başlaması ‘yeni bir çözüm/müzakere süreci mi başlıyor’ sorusunu beraberinde geldi. Siyasalların, başkanların kürsüde, masa başında verdiği bu iletiler ‘süreç başlıyor’ yorumunu yapmak için kâfi mi?
Tabii ki milliyetçi bölümü temsil eden, hükümetin yol arkadaşı bir başkanın ‘Dünyada barışı sağlayacaksak ülkemizde de barışı sağlayacağız’ demesi büyük bir şey. Barış ismine büyük bir umut. Birebir halde karşılıklı olarak DEM Parti’nin ‘hazırız’ sinyali vermesi de çok kıymetli.
‘SÜREÇ BAŞLADI’ DEMEK İÇİN BAŞKANLARIN AÇIKLAMA YAPMASI GEREKİR
Ama bu bir barış sürecinin başladığı manasına gelmez. 2009’da dönemin İçişleri Bakanı Beşir Atalay’ın ‘Yeni bir sürece giriyoruz, hoş şeyler olacak Kürt meselesinde’ demesi üzere, hatta ‘Biz görüşmelere başladık’ stilinde bir açıklama yapılması gerekiyor.
Büyük ihtimalle bu görüşmeler zati başlamıştı. Zati bu türlü bir çıkış, konuşulmadan, tartışılmadan olabilecek bir çıkış değil. Ancak resmi bir sürecin başlaması için önderlerden resmi bir açıklamanın gelmesi gerekir. Yani bu adımlar resmi bir barış sürecinin başlaması için kıymetli ama kâfi sayılabilecek adımlar değildir.
TOPLUMU İKNA ETMEK AÇISINDAN GÜÇLÜ LİDERLİK KIYMETLİ LAKİN TEMEL DEĞERLİ OLAN ÖNDERİN LİSANI
Türkiye üzere bir ülkede böylesi süreçlerde ‘güçlü liderlik’ değerli mi?
Elbette değerli. Bilhassa değerli olan önderlerin lisanı. Topluma ne söyledikleri, nasıl söyledikleri, telaffuzları ve davranışları ile barış lisanına geçmeleri değerli. Ancak öbür toplumlarla emsal biçimde Türkiye toplumunda da barışın lakin önderlerin diyaloğundan geçtiğine dair bir kanı var. Süreç yalnızca başkanlar düzeyinde kaldığı sürece barış ince bir iplikte tutunmaya çalışıyor. Önderlerin süreçten caymaması için toplumsal düzeyde kuvvetli bir barış dayanağının de oluşturulması gerekli.
TOPLUMSALLAŞTIRILMAYAN BARIŞ SÜREÇLERİ BAŞARISIZLIĞA MAHKUM OLUR
Bizim 2009-2011 ve 2013-2015 periyodunda yaşadığımız süreç üstten aşağıya bir süreçti. Üstten aşağıya kurulan barış süreçleri toplumda bir karşılık görmezse esasen bozulmaya mahkum. Toplumsallaştırılamayan barış süreçleri başarılı olamaz.
Yukarıdan aşağıya modeller olduğu üzere aşağıdan üste modeller de var. Toplumun bir ortaya getirildiği, konuştuğu, önyargıların masaya koyulduğu, güzelleşme, yakınlaştırma çalışmalarının yapıldığı model. İşte tüm bu basamaklarda toplumu ikna etmek ve takviye almak açısından güçlü liderlik çok kıymetli. Lakin yalnızca başkanlarla hudutlu kalmamak da gerekli.
CHP’SİZ BİR BARIŞ DÜŞÜNÜLEMEZ
Ana muhalefet partisi CHP’nin bugün ve mümkün bir süreç içinde rolü ne olmalıdır?
CHP’yi çatışmanın tarafı olan ana aktör olarak tanımlamıyorsak bile CHP ana muhalefet partisi olarak kıymetli bir aktördür. Son mahallî seçimlerde kazandığı güçle de bilhassa barışın toplumsallaşması sürecinde tesirli bir rol oynayabilecek bir aktördür. CHP’siz bir barış süreci olağan ki düşünülemez. Zira CHP’nin temsil ettiği toplumsal bir küme var.
Prof. Dr. Evren Balta ve Prof. Dr. Mehmet Gürses ile 2022’de Barış Vakfı için yazdığımız raporda da belirttiğimiz üzere barış sıkıntısında CHP seçmeni AK Parti ve MHP seçmeni kadar homojen bir seçmen değil. Ya da başkanını o kadar takip eden bir seçmen değil. Zira CHP seçmeninin içerisinde ‘ulusalcı’ dediğimiz beşerler da var, ‘özgürlükçü sol’a yakın beşerler da var. Mesela ‘helalleşme’ üzere bir kelam CHP içinde bir kesiti keyifli ederken bir bölümü mutsuz ediyor. Hasebiyle CHP ikircikli ancak kritik bir tabana sahip.
BARIŞ İÇİN CHP’NİN TABANININ İKNA EDİLMESİ GEREKİYOR
Barış için aslında tam da CHP’nin tabanının ikna edilmesi gerekiyor. O taban çok belirleyici ve bu yüzden CHP takımlarına büyük iş düşüyor. Bir barış sürecine girilirse CHP takımlarının da barış için çalışması gerekiyor.
50 YIL ‘TERÖRİST’ DEDİĞİNİZ AKTÖRLE KONUŞMAYA BAŞLADIĞINIZDA TOPLUMA ANLATMAK SIKINTI
Böylesi periyotlarda ‘muhataplar kim?’ sorusu çokça dillendirilir. Örneğin DEM Parti ‘muhatap İmralı’dır’ derken, Bahçeli ‘terör örgütü muhatabımız değildir’ diyor. Sahiden bir müzakere süreci başlayacaksa bunun aktörleri, muhatapları kimler olmalı?
Biz muhataplar sözünü çatışma tahlilinde ‘taraflar’, çatışmaya taraf olmuş, bundan direkt etkilenmiş kesitler ve onların başkanları olarak tanımlıyoruz. Yani onları temsil eden aktörler. Bunları en üst düzeyde devlet ve silahlı örgütün lideri, orta seviyede sivil toplum başkanları, toplumsal düzeyde de kanaat başkanları olarak görebiliriz.
Devlet tarafındaki muhatap net. Kürt hareketindeki muhatap problemine gelince Jonathan Powell’un Kuzey İrlanda’daki süreci anlattığı ‘Teröristlerle Konuşmak’ kitabını hatırlamak gerekir. Siz 50 yıl boyunca terörist olduğunu söylediğiniz bir aktörle birden konuşmaya başladığınızda doğal ki bunu topluma anlatmak sıkıntı oluyor. Bugün çatışmanın tarafı olan Kürt hareketi için muhatap “İmralı” ve “Kandil”dir. Münasebetiyle müzakerenin en kıymetli iki tarafı bu aktörlerdir.
Daha evvelki süreçte de onlardı ve barış sürecine vakit içerisinde verilen dayanağın de gösterdiği üzere başkanlar lisanlarını değiştirdiklerinde bu aktörlerin “muhatap” kabul edilmesinde de toplumsal dayanak artmıştı. Sonuç olarak şu evrede muhataplık konusunda muahede sağlanmamış üzere gözükse de barış yoluna girilince ve başkanlar barış lisanına geçince bu mevzudaki tartışma da ortadan kalkacaktır. Zira barış lakin ‘düşman’ olarak gördüğünüz kesitlerle konuşarak olur.
SÜRECİN NASIL YÜRÜTÜLECEĞİNİ BİLMEDEN MUHATAPLARIN KİM OLACAĞINI BİLEMEYİZ
Ama daha evvel söylediğim üzere müzakere dışında öteki barış yapma yolları de var. Bu barış süreci yeni bir anayasa yapma süreci ve Kürtlerin anayasal haklarının tanınması süreci olarak tanımlanırsa diğer barış yapma süreçleri de devreye girebilir. Bu türlü bir süreçte muhatap Meclis’tir ve hükümettir. Yani yasa yapıcılardır.
Dolayısıyla biz barış sürecinin nasıl yönetileceğini bilmeden ‘Muhatap kimdir, asıl aktörler kimdir?’ sorularını net olarak cevaplayamayız.
BARIŞ YAPMAK İÇİN YALNIZCA BAŞKANLARIN KONUŞMASI KÂFİ DEĞİL
Bu üzere süreçlerde birkaç tekniğin tıpkı anda uygulanması da mümkün değil mi?
Müzakere, barış yapmanın prosedürlerinden yalnızca biridir. Çalışmalar bize gösteriyor ki müzakereyle yapılmış barış süreçleri daha kalıcı oluyor. Lakin biz çatışma tahlili literatürüne nazaran diyoruz ki; barış yapmak için yalnızca önderlerin konuşması kâfi değildir.
İDEALİ BİRKAÇ METODU BİR ORTADA İLERLETMEK
İdeali birkaç sistemi bir ortada ilerletmek. Meclis’te yasal düzenlemeler yapmak, bütün aktörleri kapsayan bir sürece girmek, başkanlar müzakeresi sağlamak ve toplumsallaştırma çalışmaları yapmak. Önderler düzeyinde ve toplumsal düzeyde birçok mekanizmayı tıpkı anda ve birbirleriyle uyumlu bir halde yönetmek daha sağlıklı bir süreç ve daha kalıcı bir barış getirir.
PARLAMENTODA KONUŞMAK SİLAHLARIN BIRAKILMASINA YARAR SAĞLAMAZ
Bu sene yayınlanan Prof. Mehmet Gürses ile yaptığımız çalışmamızda şu sonuca ulaştık: Kürt meselesinde bilhassa kültürel hakların tanınması barış konusunda atılabilecek birinci ve kolay bir adım olabilir. Bu cins tahliller Kürtlerin umutlarına Türklerin de kaygılarına deva olabilecek ‘yumuşak bir çözüm’ sunabilir. Kürtlerin kültürel haklarının tanınmasına ait kısıtlamaları hafifletmeyi amaçlayan ve sistemin büsbütün elden geçirilmesini gerektirmeyen önlemlerin gerçekleştirilmesi, silahlı kümelerle direkt diyalogdan daha kolaydır ve daha kapsamlı barış süreçlerinin önünü açabilir. Bu türlü bir toplumsal itimat oluşturulduktan sonra sorunun öbür boyutlarının konuşulmasına geçilebilir. Zira şunu biliyoruz; yalnızca maddelerle bir barış yapılırsa da birçok kıymetli sorun devam edecektir. Örneğin silah bırakma, elinde silah bulunduranların durumu üzere hususlarda başkanların muahedesi olmazsa olmaz. Ancak bu sıkıntılar muhakkak bir toplumsal itimat ortamı oluştuktan sonra konuşulabilir, böylelikle topluma barışın kazandırdıkları gösterilebilir.
SİLAH BIRAKMA SON EVREDE OLUR
Silahların bırakılmasının son evre olduğunu varsayım ediyoruz fakat Bahçeli en başından Öcalan’a silahları bırakma daveti yaptı. Bu üzere ön şartlar mümkün süreci nasıl tesirler? Dünya örnekleriyle karşılaştırırsak bunun bir doğrusu var mı, varsa ne?
Literatürde ‘silah bırakma’ dediğimiz şey DDR diye geçiyor. Yani ‘silahsızlanma, terhis ve entegrasyon’. DDR çalışmalarının hepsi çatışma sonrası ya da muahede sonrası süreçleri olarak geçer. Zira bir silahlı örgütün ortaya çıkış sebepleri vardır. Münasebetiyle da bu sebepler ortadan kalkmadıkça da ‘Silahları bırakayım’ diyecek değildir. Ne olursa silahları bırakır, ne çeşit garantiler ister, ne tıp hakların yerine getirilmesini talep eder? Bunlar âlâ tahlil edilip konuşulmalıdır ki silah barış sürecinde bir tehdit olarak var olmasın.
Dolayısıyla silah bırakma son evrede olan bir şeydir. Erdoğan, barış sürecinde Kuzey İrlanda tecrübesine referansla silahların betona gömülmesinden bahsediyordu. Evet Kuzey İrlanda’da silahlar hakikaten betona gömülmüş ancak süreçte ilerleme kaydedildikten sonra, en son basamakta olmuş. Ve bir üçüncü taraf nezaretinde olmuş.
HİÇBİR YOL ALINMADAN SİLAH BIRAKMA TALEP ETMEK GERÇEKÇİ DEĞİL
Bunlar olmadan şu an ön şart olarak bunu sunduğunuzda karşı taraf da sizden bir ön şart isteyebilir. Hasebiyle müzakere başlıkları bile detaylandırılmamış, bu bahislerde bir yol alınmamışken PKK’nin silah bırakmasını ummak çok gerçekçi değil.
Ayrıca ülkemizde silahsızlanma denince yalnızca PKK’nin silah bırakması düşünülüyor. Halbuki literatürdeki kelimeyi tam çevirdiğimizde “eski savaşçıların silahsızlanması” dememiz gerekir. Yani burada ayrıyeten konuşulması gereken bir bahis da korucuların durumudur.
OYUN BOZUCULARI ÂLÂ TESPİT ETMEK GEREKİYOR
Müzakere sürecinin başladığını varsayalım. Geçtiğimiz devirde akamete uğrayan süreçleri de düşünecek olursak sürecin önünde ne üzere riskler var? Nelere dikkat edilmeli?
İlk risk oyun bozucular. Buradaki oyun bozucuları güzel tespit etmek gerekiyor. Bu türlü bir sürecin yürütülmemesinden hangi aktörler çıkar sağlayabilir? Bu soruyu yanıtlamak ve tahlil etmek gerekiyor.
BİR EVVELKİ TAHLİL SÜRECİNE NAZARAN ÇOK DAHA KARMAŞIK BİR SÜREÇ OLACAK
Geride bıraktığımız barış süreci aslında çok daha kolay gidebilecek bir süreçti. Zira aktörleri daha azdı. Şu an ulus sonları ötesine çıkmış bir boyutu da var bu sorunun. Hasebiyle artık yalnızca iç aktörlerle yürütülebilecek bir süreç değil. Ve bir çatışma ne kadar çok aktör ve sorun içeriyorsa o kadar zorlaştırıyor süreci. Zira her bir aktörün durumu ve her aktörün değerli bulduğu sorun farklılaşıyor. Bunların yeterlice tahlil edilmesi gerekiyor. Zira çok daha karmaşık ve çok daha aktör içeren bir süreç olacak.
Ve de evvelki sürecin bize öğrettiği değerli bir şey, bütün bu denklemler düşünülürken barışın toplumsallaştırılması için de çalışmak gerekiyor.
TÜRKİYE BARIŞA ULAŞIRSA BARIŞ AKTİVİSTLERİNİN EMEĞİ SONUCUNDA OLACAKTIR
Tüm anlattıklarınızı özetleyecek bir son soru sormak isteriz; barış bir anda gelir mi?
Barış ulaşılmak istenilen bir yol olsa da aslında tıpkı vakitte o yolda yürünen süreçtir de. Bu yolda inişler, duraklamalar doğaldır. Yarın barış bir anda gelmiş olursa bu yılların barış çabasının sonucudur. Başkanlar için o duraksamalarda ve inişlerde hala temasta olmakla ve değişen dengelerin yine analizi sonucunda ortaya çıkarken, barış aktivistleri için yıllarca verilen uğraşın meyvesidir. Şayet bir gün Türkiye o barışa ulaşırsa, bu yalnızca önderler istediği için değil, yıllarca bunun için çalışan birçok barış aktivistinin de emeği sonucunda olacaktır. En başta da söylediğim üzere bizim haberdar bile olmadığımız vakitlerde yani o “inişli” vakitlerde bile barış için yapılan çalışmalar ve farklı vakitlerin getirdiği dinamikler sonucu gelen barış aslında birdenbire gelmemiştir.
6 bayana cinsel hücumdan ceza alan avukat, meslektaşlarından tepki gördüğü gerekçesiyle şikayetçi oldu
Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.